Đerdapska klisura je najduža i najveća klisura u Evropi, u kojoj se, na dužini od skoro 100 km, Dunav, stešnjen između planina Srbije i Rumunije, probija ka Vlaškoj niziji i Crnom moru.
Đerdapska klisura je najduža i najveća klisura u Evropi, u kojoj se, na dužini od skoro 100 km, Dunav, stešnjen između planina Srbije i Rumunije, probija ka Vlaškoj niziji i Crnom moru.
To je najstarija geološka dolina u ovom delu Evrope, najveća kompozitna dolina (čine je naizmenično 4 klisure i 3 kotline), najveća antecedentna dolina (usecanje korita je išlo paralelno sa tektonskim pomeranjima) kao i najveća vodena probojnica na kontinentu.
Nastala pre mnogo stotina hiljada godina, kada je zbog geološke kataklizme došlo do rascepa Karpata, ovim putem je oteklo Panonsko more, a za sobom ostavilo dug kanjon kojim danas teče Dunav. Kompozitna dolina Dunava, ovim redom, izgleda ovako: Golubačka klisura, Ljupkovska kotlina, Klisura Gospođin vir, Donjomilanovačka kotlina, Klisura Kazan (Veliki i Mali), Oršavska kotlina i Sipska klisura. 
Dunav kod Golupca ulazi u Đerdapsku klisuru, u kojoj ga čeka 100 km probijanja kroz Karpatsko-Balkanski masiv. Upravo pred Golupcem je Dunav najširi (6 km) na celom svom toku. Nedugo zatim, samo 20-ak km niže bilježimo mjesto sa nekada najvećom rječnom dubinom u Evropi od 90 metara na lokalitetu Gospođin Vir. Najuži deo je “Veliki Kazan”, gde je Dunav širok svega 150 metara.
U imenu čuva uspomenu na turske osvajače. Gerdap na turskom znači mjesto opasno za plovidbu, vrtlog, vir. Rimljani, Sloveni i Rumuni su ga zvali Železna (Gvozdena) vrata, a mi Đerdap. Posle završetka gradnje brane 1971. godine, Đerdap je pretvoren u veliko rečno jezero koje je znatno olakšalo plovidbu brodova. Ranije su postojali opasni vrtlozi i šiljate stene, naročito u Gospođinom viru i Kazanu. U Gvozdenim vratima su još Rimljani prokopali prolaz kroz stene dok je krajem XIX veka izgrađen Sipski kanal kroz koji je parna lokomotiva vukla brodove uzvodno. 
Sa druge strane, vodena akumulacija je potopila Oršavu, Tekiju i Donji Milanovac, rimska utvrđenja, znatne djelove rimskog puta, Tiberijevu i Domicijanovu ploču. 
Tri pomenuta gradića su premeštena na nove lokacije i nastavila da žive ranijim tempom, Trajanova tabla podignuta 20 metara iznad pređašnjeg mesta, kao i novootkriveno praistorijsko nalazište Lepenski Vir. Zbog svetskog značaja ovog trajnog naselja uspostavljenog u vreme kada su drugi rodovi u Evropi živjeli nomadskim načinom života, ovaj lokalitet je sačuvan i prezentovan javnosti.
Rimski imperatori Tiberije, Klaudije, Domicijan i Trajan sagradili su, početkom naše ere, put desnom obalom Dunava koji je krunisan velikim mostom iza Gvozdene kapije. Ovaj put je snabdevao utvrđenu granicu - limes duž koje su Rimljani sagradili niz utvrđenja odnosno logora manjih vojnih jedinica koji su bili u upotrebi do šestog veka, tokom celog trajanja rimskog limesa. Putem su takođe vučeni brodovi koji nisu savladavali brzake i tesnace. Mnogi od navedenih lokaliteta nakon otkrivanja različitih slojeva materijalne kulture svedoče o kontinualnom životu ljudi na celom području Đerdapa od praistorije preko antike i srednjeg veka do današnjih dana. Na žalost, najveći broj lokaliteta je potopljen. Sačuvani su (ili dislocirani) i konzervirani najvažniji spomenici iz pojedine epohe, redom nizvodno: Golubački grad (srednji vek), Lepenski Vir (praistorija), Trajanova tabla, Diana i Pontes (antički Rim).
Zbirka sačuvanih i spašenih pokretnih kulturnih dobara sa teritorije regije Đerdap - Gvozdena Vrata se čuva i prezentuje u Arheološkom muzeju Đerdapa. Izloženo je oko 400 eksponata od Praistorije do Srednjeg veka.
(Dnevna doza geografije)